Problem podporządkowanego charakteru postępowania upadłościowego wobec banków w stosunku do instytucji przymusowej restrukturyzacji

Na wstępie niniejszego wpisu warto przypomnieć, iż 28 kwietnia 2023 r. Bankowy Fundusz Gwarancyjny złożył do sądu wniosek o ogłoszenie upadłości Getin Noble Bank S.A. W oczekiwaniu na decyzję sądu w tej sprawie, warto przyjrzeć się, przede wszystkim ze względu na aktualne otoczeniu regulacyjne, zastosowaniu instytucji upadłości w stosunku do banków. Należy bowiem zadać sobie zasadnicze pytanie - czy wraz z wprowadzeniem do polskiego porządku prawnego procedury przymusowej restrukturyzacji instytucja upadłości pełni jedynie rolę podporządkowaną względem tej pierwszej? 

Instytucja upadłości wobec banków, ze względu na swój szczególny charakter, została przez ustawodawcę wyodrębniona w ramach odrębnych postępowań upadłościowych i jest uregulowana przez art. 426-441a ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (dalej: p.u.). Ponadto zagadnienie upadłości zostało też unormowane w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (dalej: pr.bank.). Tym samym należy podkreślić, iż to ustalenie właściwej relacji pomiędzy tymi dwoma porządkami regulacyjnymi jest kluczowe w procesie wykładni. Ustawodawca przewidział bowiem szczególne przesłanki, których materializacja obliguje Komisję Nadzoru Finansowego albo Bankowy Fundusz Gwarancyjny do wystąpienia do właściwego sądu z wnioskiem o ogłoszenie upadłości. Dogłębna analiza tychże przesłanek będzie przedmiotem odrębnego wpisu. 

W tym miejscu warto jednak bliżej przyjrzeć się brzmieniu art. 158 ust. 3 pr.bank., zgodnie z którym Komisja Nadzoru Finansowego nie podejmuje wyżej opisanej czynności, jeżeli Bankowy Fundusz Gwarancyjny wydał decyzję o wszczęciu przymusowej restrukturyzacji. Oznacza to, iż wszczęcie przymusowej restrukturyzacji uniemożliwia, nawet w przypadku ziszczenia się przesłanek, złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości. Determinuje to, moim zdaniem, podporządkowany charakter regulacji upadłościowej względem procedury przymusowej restrukturyzacji, co z kolei stoi w pewnej sprzeczności z celami dyrektywy BRRD, której efektem implementacji jest ustawa z dnia 10 czerwca 2016 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji (dalej: ustawa o BFG). 

Powyższe może w praktyce oznaczać, iż decydującym czynnikiem w zakresie zastosowanego wobec banku środka, tj. wybór między przymusową restrukturyzacją a złożeniem wniosku do sądu o ogłoszenie upadłości, może być stwierdzenie tego, czy działania w ramach przymusowej restrukturyzacji są konieczne w interesie publicznym, tj. są niezbędne dla:

Należy przy tym podkreślić, że zgodnie z treścią ustawy o BFG wystarczy, iż działania w ramach przymusowej restrukturyzacji będą konieczne dla zapewnienia realizacji jednego z powyższych celów. Doświadczenia pokazują dobitnie, iż Bankowy Fundusz Gwarancyjny nie uznaje warunku konieczności działania w interesie publicznym za spełniony wyłącznie w stosunku do niewielkich lub systemowo mało istotnych banków spółdzielczych. Tym samym instytucja upadłości wobec banków, uwzględniając treść przytoczonego już wyżej art. 158 ust. 3 pr.bank., będzie miała charakter podporządkowany w stosunku do dużo tańszej procedury przymusowej restrukturyzacji. 

Należy jednak w tym miejscu poczynić istotne zastrzeżenie, które wynika z treści przywoływanej już wyżej dyrektywy BRRD. Zgodnie z treścią punktu 46 preambuły dyrektywy BRRD, przymusową restrukturyzację wszczyna się wówczas, kiedy likwidacja banku poprzez wykorzystanie standardowej upadłości mogłoby stwarzać zagrożenie dla stabilności finansowej, zakłócać wykonywanie przez bank jego funkcji krytycznych, czy istotnie wpływać na ochronę deponentów. Tym samym Bankowy Fundusz Gwarancyjny wydając decyzję o wszczęciu przymusowej restrukturyzacji powinien najpierw, we współpracy z Komisją Nadzoru Finansowego, rozważyć likwidację podmiotu w ramach ogólnych procedur upadłościowych. 

Dotychczasowa praktyka ukazuje zgoła inny mechanizm współdziałania tychże organów. Komisja Nadzoru Finansowego, w oparciu o obowiązek wynikający z treści art. 157f pr.bank., co do zasady ustala zaistnienie w banku stanu zagrożenia upadłością, który nie musi być równoznaczny z materializacją przesłanek obligujących do wystąpienia do właściwego sądu z wnioskiem o ogłoszenie upadłości. Aktualny kształt prawny wymusza poniekąd na organach utrzymanie pewnej kolejności działań, tj. po pierwsze ocena spełnienia warunków do wszczęcia przymusowej restrukturyzacji (ekonomicznie występujące wcześniej), a dopiero później analiza materializacji przesłanek do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. W związku z powyższym tradycyjne postępowanie upadłościowe, jako alternatywa dla przymusowej restrukturyzacji, będzie wykorzystane raczej sporadycznie. Nie oznacza to jednak, iż Bankowy Fundusz Gwarancyjny nie będzie z niej korzystał w oparciu o regulację wynikającą z treści art. 230 ustawy o BFG. Przepis ten stanowi bowiem narzędzie do likwidowania tzw. fragmentu banku po przeprowadzeniu przymusowej restrukturyzacji, z czym mamy do czynienia właśnie w kontekście wspomnianego wcześniej Getin Noble Bank S.A.

Autor: dr Rafał Chybiński

Konsekwencje ogłoszenia upadłości Getin Noble Bank S.A.

W poprzednim wpisie analizie poddane zostały skutki prawne złożonego przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny wniosku do sądu o ogłoszenie upadłości Getin Noble Bank S.A. Ostatecznie należy pamiętać, iż nawet ogłoszenie upadłości Getin Noble Bank S.A. nie wpływa na sytuację samego VeloBank S.A. oraz klientów, których środki zostały przeniesione do tego banku. Inaczej kwestia ta kształtuje się w zakresie nieprzeniesionych praw majątkowych i zobowiązań dotyczących m.in. umów kredytów hipotecznych denominowanych w walucie obcej lub indeksowanych kursem waluty obcej wraz z roszczeniami z nich wynikającymi. Oczywiście samo złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości nie wpływa na sytuację klientów Getin Noble Bank S.A., sytuacja ta zmieni się jednak w razie ogłoszenie przez sąd jego upadłości. 

Zgodnie z treścią decyzji Bankowego Funduszu Gwarancyjnego z dnia 29 września 2022 r., na podstawie której wszczęto przymusową restrukturyzację wobec Getin Noble Bank S.A., nie przeniesiono do instytucji pomostowej (aktualnie VeloBank S.A.) m.in.: 

1) praw majątkowych wynikających z czynności faktycznych, prawnych lub czynów niedozwolonych dotyczących umówkredytów i pożyczek denominowanych we franku szwajcarskim (CHF) lub indeksowanych kursem franka szwajcarskiego (CHF), oraz roszczeń wynikających z tych praw majątkowych, w tym objętych postępowaniami cywilnymi, administracyjnymi, niezależnie od daty ich podniesienia, oraz

2) praw majątkowych wynikających z czynności faktycznych, prawnych lub czynów niedozwolonych dotyczących umówkredytów hipotecznych denominowanych w walucie obcej lub indeksowanych kursem waluty obcej, oraz roszczeń wynikających z tych praw majątkowych, w tym objętych postępowaniamicywilnymi i administracyjnymi, niezależnie od daty ich podniesienia.

Tym samym skutki prawne ogłoszenia upadłości Getin Noble Bank S.A. dla wierzycieli (tj. kredytobiorców, którzy zaciągnęli tzw. kredyty frankowe w Getin Noble Bank S.A.) będą inicjować różnorakie komplikacje, do których można zaliczyć opisane poniżej konsekwencje: 

Zgodnie z treścią art. 145 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (dalej: p.u.) postępowanie sądowe, administracyjne lub sądowoadministracyjne w sprawie wszczętej przeciwko upadłemu przed dniem ogłoszenia upadłości o wierzytelność, która podlega zgłoszeniu do masy upadłości, może być podjęte przeciwko syndykowi tylko w przypadku, gdy w postępowaniu upadłościowym wierzytelność ta po wyczerpaniu trybu określonego ustawą nie zostanie umieszczona na liście wierzytelności. W praktyce oznacza to, że na podstawie art. 174 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (dalej: kpc) zostaną z urzędu zawieszone postępowania sądowe toczone przeciwko Getin Noble Bank S.A. 

Ponadto, na co wskazuje brzmienie art. 146 p.u., postępowania egzekucyjne skierowane do majątku wchodzącego w skład masy upadłości, wszczęte przed dniem ogłoszenia upadłości, ulegną zawieszeniu z mocy prawa z dniem ogłoszenia upadłości, a sumy uzyskane w zawieszonym postępowaniu egzekucyjnym, a jeszcze niewydane, zostaną przelane do masy upadłości po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości. 

Innym problemem będzie także kwestia zabezpieczeń. Niedopuszczalne staje się bowiem po dniu ogłoszenia upadłości skierowanie egzekucji do majątku wchodzącego w skład masy upadłości oraz wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu lub zarządzenia zabezpieczenia na majątku upadłego. 

W praktyce oznacza to, iż dotychczasowi klienci Getin Noble Bank S.A. będą zobligowani, w terminie wskazanym w postanowieniu o ogłoszenie upadłości, do zgłoszenia wierzytelności syndykowi za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe. Oczywiście niejednokrotnie zdarza się, że syndyk nie zgadza się z oświadczeniami wierzycieli w zakresie zgłaszanych (przysługujących) wierzytelności. Na odmowę uznania wierzytelności przez syndyka wierzyciel może złożyć do sędziego-komisarza sprzeciw w terminie dwóch tygodni od dnia obwieszczenia, na co wskazuje art. 256 p.u. 

Z dniem ogłoszenia upadłości Getin Noble Bank S.A. wynikną także znaczące ograniczenia w kwestii potrącania wierzytelności. Oczywiście zgodnie z treścią art. 93 p.u. potrącenie wierzytelności upadłego z wierzytelnością wierzyciela jest dopuszczalne, jeżeli obie wierzytelności istniały w dniu ogłoszenia upadłości, chociażby termin wymagalności jednej z nich jeszcze nie nastąpił. Jednak należy mieć na względzie istotne zastrzeżenie, iż wierzyciel, który chce skorzystać z prawa potrącenia, składa o tym oświadczenie nie później niż przy zgłoszeniu wierzytelności, co wynika wprost z treści art. 96 p.u. 

Powyższe pokazuje jak decyzja Bankowego Fundusz Gwarancyjnego wpłynie niekorzystnie na sytuację prawną określonego kręgu dotychczasowych klientów Getin Noble Bank S.A. Ponadto trudno oczekiwać, iż w razie wydania przez sąd postanowienia o ogłoszeniujego upadłości samo postępowanie upadłościowe przebiegnie sprawnie i szybko. Tym samym tzw. frankowiczów, którzy zaciągnęli kredyty hipoteczne denominowane w walucie obcej lub indeksowane kursem waluty obcej czeka wiele stresujących sytuacji oraz wydatków związanych z pomocą prawną, uiszczaniem bieżących rat lub, co nie jest wykluczone, jednorazowym spłacaniem rat zaległych w sytuacji, gdy ich umowa kredytu pozostaje w mocy.

Autor: dr Rafał Chybiński

Co oznacza złożenie przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny wniosku do sądu o ogłoszenie upadłości Getin Noble Bank S.A.?

28 kwietnia 2023 r. Bankowy Fundusz Gwarancyjny złożył do sądu wniosek o ogłoszenie upadłości Getin Noble Bank S.A. W kontekście tego działania organu może pojawiać się wiele pytań o przyczyny takiej decyzji. Ostatecznie należy przypomnieć, iż 29 września 2022 r. ten sam organ wydał decyzję o wszczęciu wobec Getin Noble Bank S.A. przymusowej restrukturyzacji. W celu zrozumienia obu tych zdarzeń należy wyjaśnić przebieg samej procedury przymusowej restrukturyzacji.

Warto podkreślić, iż wszczęcie przymusowej restrukturyzacji jest czynnością wieńczącą postępowanie w przedmiocie wszczęcia przymusowej restrukturyzacji, które Bankowy Fundusz Gwarancyjny inicjuje w celu zbadania, czy wobec banku zostały spełnione przesłanki ogłoszenia upadłości, tj. zgodnie z treścią art. 101 ust. 3 ustawa z dnia 10 czerwca 2016 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji (dalej: ustawa o BFG) bank uznaje się za zagrożony upadłością w przypadku wystąpienia co najmniej jednej z następujących okoliczności:

  1. występują przesłanki uznania, że nie będzie on spełniał warunków prowadzenia działalności w stopniu uzasadniającym uchylenie albo cofnięcie zezwolenia na utworzenie banku;
  2. aktywa banku nie wystarczają na zaspokojenie jego zobowiązań albo występują przesłanki uznania, że aktywa banku nie wystarczą na zaspokojenie jego zobowiązań;
  3. bank nie reguluje swoich wymagalnych zobowiązań albo występują przesłanki uznania, że nie będzie ich regulował;
  4. kontynuacja działalności banku wymaga zaangażowania nadzwyczajnych środków publicznych.

Ostatecznie Bankowy Fundusz Gwarancyjny uznał, iż istnieją podstawy do wszczęcia wobec Getin Noble Bank S.A. przymusowej restrukturyzacji (więcej na ten temat tutaj: https://www.gp-legal.eu/czy-w-2023-roku-bedziemy-mieli-do-czynienia-z-wieksza-liczba-przymusowych-przejec-bankow/) i zdecydował zastosować wobec banku instrument przymusowej restrukturyzacji w formie instytucji pomostowej uregulowanej w art. 188 ust. 1 pkt 2 oraz 3 ustawy o BFG. Na podstawie art. 191 ustawy o BFG z dniem 3 października 2022 r. Bank BFG S.A. (aktualnie VeloBank S.A.) wstępuje w miejsce Getin Noble Bank S.A. w zakresie przejętych praw majątkowych i zobowiązań, w tym do postępowań sądowych. Warto podkreślić, iż właścicielami banku BFG S.A. zostali: Bankowy Fundusz Gwarancyjny oraz System Ochrony Banków Komercyjnych S.A., w którego skład wchodzi osiem największych banków komercyjnych w Polsce.

W wyniku zastosowania instrumentu przymusowej restrukturyzacji istnieją zatem równolegle dwa odrębne podmioty. Jednym z nich jest Getin Noble Bank S.A., w którym pozostały nieprzeniesione prawa majątkowe i zobowiązania. Drugim natomiast bank BFG S.A., do którego przeniesiono zdrowe aktywa, a dodatkowo wyposażono go w kwotę wsparcia o wysokości ponad 10 mld zł. Oczywiście należy podkreślić, że w Getin Noble Bank S.A. pozostawiono niemalże jedynie najbardziej problematyczne aktywa oraz większość zobowiązań. Tym samym wierzyciele Getin Noble Banku S.A. w zakresie tychże zobowiązań nie będą mogli dochodzić swoich roszczeń od banku BFG S.A., co wynika a contrario z treści art. 191 ust. 1 ustawy o BFG.

Przechodząc do zasadniczego problemu, którym jest złożenie przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny wniosku do sądu o ogłoszenie upadłości Getin Noble Bank S.A. należy podkreślić, iż tenże wniosek wcale nie stanowi przejawu nieudanej procedury przymusowej restrukturyzacji (co jest charakterystyczne dla tradycyjnego postępowania restrukturyzacyjnego). Wniosek o ogłoszenie upadłości, co wynika z treści art. 230 ustawy o BFG, jest jednym z ostatnich procesów przymusowej restrukturyzacji. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu, jeśli w wyniku zastosowania instrumentów przejęcia przedsiębiorstwa lub instytucji pomostowej nie doszło do zbycia podmiotu w restrukturyzacji podmiot ten podlega likwidacji w drodze postępowania upadłościowego albo likwidacyjnego. Powyższe oznacza wyłącznie tyle, iż to podmiot w restrukturyzacji (Getin Noble Bank S.A.), a nie instytucja pomostowa (bank BFG S.A.) nie został zbyty (pozostawiono w nim przecież niektóre aktywa oraz większą część zobowiązań), a tym samym podlega likwidacji.

Powyższe oznacza, iż złożenie przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny wniosku do sądu o ogłoszenie upadłości Getin Noble Bank S.A. nie wpływa na sytuację samego VeloBank S.A. oraz klientów, których środki zostały przeniesione do tego banku. Otwarta pozostaje natomiast kwestia kredytów (w tym przede wszystkim denominowanych/indeksowanych do kursu waluty obcej), jednak problem ten wymaga głębszej analizy i zostanie zaprezentowany w odrębnym wpisie.

Autor: dr Rafał Chybiński