Poprzedni wpis dotyczący zabezpieczenia depozytów gwarantowanego przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny skupiał się wyłącznie na ochronie własności dotyczącej środków enumeratywnie wskazanych przez ustawodawcę w art. 17 ustawy z dnia 10 czerwca 2016 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji (dalej: BankFundU). Dzisiejszy wpis będzie stanowił pewne rozszerzenie podjętych tam rozważań, ponieważ nie zostały w nim uwzględnione instrumenty finansowe, których konstytucyjna ochrona własności również jest zapewniona zgodnie z treścią art. 64 Konstytucji RP.

Zasadniczym przepisem regulującym omawiane tu zagadnienie będzie art. 440 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (dalej: pr. upadł.). Zgodnie z jego treścią w przypadku ogłoszenia upadłości banku zaspokojenie wierzytelności oraz należności przypadających od upadłego banku będzie następowało według ściśle określonej kolejności. Dla poprawnego dekodowania normy prawnej znajdującej zastosowanie w przypadku wszczęcia przymusowej restrukturyzacji banku należy także przywołać art. 72 ust. 2 BankFundU, zgodnie z którego brzmieniem umorzenia lub konwersji instrumentów kapitałowych lub zobowiązań kwalifikowalnych (a więc obligacji korporacyjnych, obligacji typu MREL czy pożyczek podporządkowanych z wyłączeniem akcji) dokonuje się w kolejności odwrotnej do kolejności zaspokajania należności, o której mowa w przytoczonym wyżej art. 440 pr. upadł.

Zgodnie z powyższym, niezależnie od podjętej decyzji przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny oraz Komisję Nadzoru Finansowego, wszelka własność instrumentów finansowych, jak np. akcji czy obligacji danego banku zostaje naruszona. Oczywiście w przypadku wystąpienia przez Komisję Nadzoru Finansowego do właściwego sądu z wnioskiem o ogłoszenie upadłości banku istnieje prawna możliwość zaspokojenia należności wynikającej z zobowiązań zaliczanych do funduszy własnych banku, a to przede wszystkim ze względu na brzmienie art. 440 ust. 2 pkt 8-10 pr. upadł (tj. zaliczenie należności z zobowiązań banku wynikających z akcji czy obligacji różnego typu do konkretnych kategorii, które mogą zostać zaspokojone z funduszów masy upadłości banku), jednak ze względu na ustawowe określenie kolejności zaspokajania tychże należności w praktyce istnieje niewielka szansa na odzyskanie środków zainwestowanych w tego rodzaju instrumenty finansowe, choć, jak podkreśliłem, nie jest wykluczona. Dużo bardziej skomplikowany problem pod kątem konstytucyjnej ochrony własności dotyczy jednak wydania decyzji przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny o wszczęciu wobec banku przymusowej restrukturyzacji. Wówczas, zgodnie z treścią art. 110 BankFundU, Bankowy Fundusz Gwarancyjny może stosować wskazane w nim instrumenty przymusowej restrukturyzacji, tj. przejęcie przedsiębiorstwa, instytucję pomostową, umorzenie lub konwersję zobowiązań oraz wydzielenie praw majątkowych.

W dotychczasowej praktyce Bankowego Funduszu Gwarancyjnego instrumentem przymusowej restrukturyzacji, który został wykorzystywany bądź planowany do wykorzystania (jak w przypadku przejęcia Idea Banku S.A.) łącznie z innymi instrumentami, jak np. przejęciem przedsiębiorstwa czy utworzeniem instytucji pomostowej, był ten umożliwiający umorzenie lub konwersję zobowiązań. Wówczas, zgodnie z treścią art. 72 ust. 1 BankFundU, Bankowy Fundusz Gwarancyjny ma możliwość umorzenia lub konwersji instrumentów kapitałowych lub zobowiązań kwalifikowalnych, które są, zgodnie z art. 126 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, zaliczane do funduszy własnych banku. Instrument ten pozwala zatem unicestwić określone akcje bądź obligacje, a tym samym środki zainwestowane w tego rodzaju instrumenty finansowe przepadają.

Powyższe oznacza także, że, w zależności od podjętej przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny decyzji, określone składniki majątkowe mogą zostać przeniesione do instytucji pomostowej bądź podmiotu przejmującego (są zatem możliwe do odzyskania), natomiast pozostałe mogą pozostać w bilansie restrukturyzowanego banku, a tym samym wchodzą one w skład masy upadłości, z której zaspokaja się w pierwszej kolejności koszty postępowania upadłościowego, a następnie koszty przymusowej restrukturyzacji niepokryte z przychodów z przymusowej restrukturyzacji.

Należy podkreślić, że omawiane tu zagadnienie nie jest rozważaniem wyłącznie o charakterze akademickim. Granice ochrony własności w kontekście wszczęcia przymusowej restrukturyzacji są aktualnie istotnym problemem przede wszystkim z praktycznego punktu widzenia. Potwierdzeniem tego może być przystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich do postępowania Naczelnego Sądu Administracyjnego wszczętego na skutek wniesionych skarg kasacyjnych od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego oddalającego skargi rady nadzorczej Idea Banku S.A. oraz poszkodowanych obligatariuszy na decyzję Bankowego Funduszu Gwarancyjnego o wszczęciu przymusowej restrukturyzacji wobec powyżej wskazanego banku.

Autor: dr Rafał Chybiński