Autonomia przesłanek ogłoszenia upadłości banku względem ogólnego pojęcia niewypłacalności w prawie upadłościowym

W związku z ostatnimi zawirowaniami wokół sektora bankowego, zwłaszcza w kontekście stosunkowo niedawnego ogłoszenia przez sąd upadłości Idea Bank S.A. oraz złożenia przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny wniosku o ogłoszenie upadłości Getin Noble Bank S.A. wydaje się, iż warto przyjrzeć się bliżej zagadnieniom związanym z przesłankami ogłoszenia upadłości banku.

Pierwszą zasadniczą kwestią, którą należy przeanalizować jest stosunek przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (dalej: pr.bank.) oraz ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (dalej: p.u.). Zgodnie z treścią art. 158 pr.bank. jeżeli według bilansu sporządzonego na koniec okresu sprawozdawczego aktywa banku nie wystarczają na zaspokojenie jego zobowiązań, poinformowana o tym Komisja Nadzoru Finansowego wydaje decyzję o zawieszeniu działalności banku i ustanowieniu zarządu komisarycznego, o ile nie został on ustanowiony wcześniej, oraz jednocześnie podejmuje decyzję o jego przejęciu przez inny bank, za zgodą banku przejmującego, albo występuje do właściwego sądu z wnioskiem o ogłoszenie upadłości. Ponadto Komisja Nadzoru Finansowego jest zobligowana do tożsamych działań, gdy bank nie reguluje zobowiązań w zakresie wypłaty środków, które są objęte ochroną gwarancyjną. Jednocześnie według brzmienia art. 426 p.u. bank jest niewypłacalny również wówczas, gdy według bilansu sporządzonego na koniec okresu sprawozdawczego aktywa banku nie wystarczają na zaspokojenie jego zobowiązań. Użycie przez ustawodawcę zwrotu „również” sugerowałoby, iż w stosunku do banku stosujemy ogólne pojęcie niewypłacalności (uregulowane w art. 11 p.u.) oraz (niejako dodatkowo) regułę wyrażoną w wyżej zacytowanym art. 426 p.u. Jak zatem pogodzić te dwa odmienne porządki normatywne, tj. wyraźne uszczegółowienie zakresu zastosowania normy wynikającej z art. 158 pr.bank. oraz stosowanie regulacji prawa upadłościowego? Odpowiedź na tak postawione pytanie warto rozpocząć do szczegółowego omówienia pojęcia niewypłacalności na kanwie prawa upadłościowego.

Zgodnie z treścią art. 11 p.u. dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Stan ten określa się jako niewypłacalność płynnościowa. Ustawodawca przewidział ponadto również tzw. niewypłacalność zadłużeniową, która występuje w sytuacji, gdy zobowiązania pieniężne dłużnika będącego osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące. Dodatkowo ustawodawca w stosunku do banku przewiduje niejako dodatkową przesłankę uznania go za podmiot niewypłacalny, tj. bank jest niewypłacalny również wówczas, gdy według bilansu sporządzonego na koniec okresu sprawozdawczego aktywa banku nie wystarczają na zaspokojenie jego zobowiązań.

Jeśli zestawimy wyżej opisane ogólne przesłanki ogłoszenia upadłości z tymi uregulowanymi w prawie bankowym możemy dojść do następujących wniosków:

W przypadku niewypłacalności zadłużeniowej (art. 11 ust. 2 p.u.) oraz niewypłacalności bilansowej banku (art. 158 ust. 1 pr.bank. oraz 426 ust. 1 p.u.) ta druga wystąpi zanim możliwe będzie stwierdzenie, iż stan niewypłacalności utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące. Dzieje się tak, ponieważ w przypadku banku wystarczy, iż z bilansu sporządzonego na koniec okresu sprawozdawczego wynika, iż aktywa banku nie wystarczają na zaspokojenie jego zobowiązań. Ponadto co do niewypłacalności zadłużeniowej, ustawodawca zawężą zakres zastosowania wyłącznie do zobowiązań pieniężnych.
Zestawienie niewypłacalności płynnościowej z art. 11 p.u. oraz tej uregulowanej w art. 158 ust. 2 pr.bank. prowadzi do podobnych wniosków jak powyżej. Otóż przeważającą część zaangażowania banku w ramach działalności bankowe dotyczy właśnie środków objętych ochroną gwarancyjną. Tym samym niewypłacalność płynnościowa z art. 158 ust. 2 jest swoistym lex specialis w stosunku do ogólnego pojęcia niewypłacalności płynnościowe na gruncie prawa upadłościowego.

Powyższe prowadzi do wniosku, iż przesłanki ogłoszenia upadłości banku zostały w całości uregulowane w ustawie prawo bankowe, a pojęcie niewypłacalności, o którym mowa w art. 11 p.u. nie znajdzie zastosowania do tychże podmiotów. Dodatkowo warto przyjrzeć się także treści art. 230 ustawy z dnia 10 czerwca 2016 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji (dalej: ustawa o BFG). Zgodnie z brzmieniem tego przepisu, w przypadku gdy w wyniku zastosowania instrumentów przejęcia przedsiębiorstwa lub instytucji pomostowej nie doszło do zbycia banku w restrukturyzacji albo zastosowanie tych instrumentów nie było możliwe, bank ten podlega likwidacji w drodze postępowania upadłościowego albo likwidacyjnego. Ustawodawca przewidział tryb likwidacji w drodze postępowania upadłościowego, gdy wobec banku w restrukturyzacji zostały spełnione przesłanki, o których mowa w art. 158 ust. 1 lub 2 pr.bank., na co wskazuje bezpośrednio treść art. 230 ust. 2 pkt 1 ustawy o BFG. Ustawodawca tym samym potwierdza interpretację o istnieniu autonomii przesłanek ogłoszenia upadłości opisanych w ustawie prawo bankowe względem ogólnych przesłanek z ustawy prawo upadłościowe.

Autor: dr Rafał Chybiński

Problem podporządkowanego charakteru postępowania upadłościowego wobec banków w stosunku do instytucji przymusowej restrukturyzacji

Na wstępie niniejszego wpisu warto przypomnieć, iż 28 kwietnia 2023 r. Bankowy Fundusz Gwarancyjny złożył do sądu wniosek o ogłoszenie upadłości Getin Noble Bank S.A. W oczekiwaniu na decyzję sądu w tej sprawie, warto przyjrzeć się, przede wszystkim ze względu na aktualne otoczeniu regulacyjne, zastosowaniu instytucji upadłości w stosunku do banków. Należy bowiem zadać sobie zasadnicze pytanie - czy wraz z wprowadzeniem do polskiego porządku prawnego procedury przymusowej restrukturyzacji instytucja upadłości pełni jedynie rolę podporządkowaną względem tej pierwszej?

Instytucja upadłości wobec banków, ze względu na swój szczególny charakter, została przez ustawodawcę wyodrębniona w ramach odrębnych postępowań upadłościowych i jest uregulowana przez art. 426-441a ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (dalej: p.u.). Ponadto zagadnienie upadłości zostało też unormowane w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (dalej: pr.bank.). Tym samym należy podkreślić, iż to ustalenie właściwej relacji pomiędzy tymi dwoma porządkami regulacyjnymi jest kluczowe w procesie wykładni. Ustawodawca przewidział bowiem szczególne przesłanki, których materializacja obliguje Komisję Nadzoru Finansowego albo Bankowy Fundusz Gwarancyjny do wystąpienia do właściwego sądu z wnioskiem o ogłoszenie upadłości. Dogłębna analiza tychże przesłanek będzie przedmiotem odrębnego wpisu.

W tym miejscu warto jednak bliżej przyjrzeć się brzmieniu art. 158 ust. 3 pr.bank., zgodnie z którym Komisja Nadzoru Finansowego nie podejmuje wyżej opisanej czynności, jeżeli Bankowy Fundusz Gwarancyjny wydał decyzję o wszczęciu przymusowej restrukturyzacji. Oznacza to, iż wszczęcie przymusowej restrukturyzacji uniemożliwia, nawet w przypadku ziszczenia się przesłanek, złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości. Determinuje to, moim zdaniem, podporządkowany charakter regulacji upadłościowej względem procedury przymusowej restrukturyzacji, co z kolei stoi w pewnej sprzeczności z celami dyrektywy BRRD, której efektem implementacji jest ustawa z dnia 10 czerwca 2016 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji (dalej: ustawa o BFG).

Powyższe może w praktyce oznaczać, iż decydującym czynnikiem w zakresie zastosowanego wobec banku środka, tj. wybór między przymusową restrukturyzacją a złożeniem wniosku do sądu o ogłoszenie upadłości, może być stwierdzenie tego, czy działania w ramach przymusowej restrukturyzacji są konieczne w interesie publicznym, tj. są niezbędne dla:

utrzymania stabilności finansowej, w szczególności przez ochronę zaufania do sektora finansowego i zapewnienie dyscypliny rynkowej
ograniczenia zaangażowania funduszy publicznych lub prawdopodobieństwa ich zaangażowania wobec sektora finansowego
zapewnienia kontynuacji realizowanych przez podmiot funkcji krytycznych
ochrony deponentów i inwestorów objętych systemem rekompensat
ochrony środków powierzonych podmiotowi przez jego klientów

Należy przy tym podkreślić, że zgodnie z treścią ustawy o BFG wystarczy, iż działania w ramach przymusowej restrukturyzacji będą konieczne dla zapewnienia realizacji jednego z powyższych celów. Doświadczenia pokazują dobitnie, iż Bankowy Fundusz Gwarancyjny nie uznaje warunku konieczności działania w interesie publicznym za spełniony wyłącznie w stosunku do niewielkich lub systemowo mało istotnych banków spółdzielczych. Tym samym instytucja upadłości wobec banków, uwzględniając treść przytoczonego już wyżej art. 158 ust. 3 pr.bank., będzie miała charakter podporządkowany w stosunku do dużo tańszej procedury przymusowej restrukturyzacji.

Należy jednak w tym miejscu poczynić istotne zastrzeżenie, które wynika z treści przywoływanej już wyżej dyrektywy BRRD. Zgodnie z treścią punktu 46 preambuły dyrektywy BRRD, przymusową restrukturyzację wszczyna się wówczas, kiedy likwidacja banku poprzez wykorzystanie standardowej upadłości mogłoby stwarzać zagrożenie dla stabilności finansowej, zakłócać wykonywanie przez bank jego funkcji krytycznych, czy istotnie wpływać na ochronę deponentów. Tym samym Bankowy Fundusz Gwarancyjny wydając decyzję o wszczęciu przymusowej restrukturyzacji powinien najpierw, we współpracy z Komisją Nadzoru Finansowego, rozważyć likwidację podmiotu w ramach ogólnych procedur upadłościowych.

Dotychczasowa praktyka ukazuje zgoła inny mechanizm współdziałania tychże organów. Komisja Nadzoru Finansowego, w oparciu o obowiązek wynikający z treści art. 157f pr.bank., co do zasady ustala zaistnienie w banku stanu zagrożenia upadłością, który nie musi być równoznaczny z materializacją przesłanek obligujących do wystąpienia do właściwego sądu z wnioskiem o ogłoszenie upadłości. Aktualny kształt prawny wymusza poniekąd na organach utrzymanie pewnej kolejności działań, tj. po pierwsze ocena spełnienia warunków do wszczęcia przymusowej restrukturyzacji (ekonomicznie występujące wcześniej), a dopiero później analiza materializacji przesłanek do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. W związku z powyższym tradycyjne postępowanie upadłościowe, jako alternatywa dla przymusowej restrukturyzacji, będzie wykorzystane raczej sporadycznie. Nie oznacza to jednak, iż Bankowy Fundusz Gwarancyjny nie będzie z niej korzystał w oparciu o regulację wynikającą z treści art. 230 ustawy o BFG. Przepis ten stanowi bowiem narzędzie do likwidowania tzw. fragmentu banku po przeprowadzeniu przymusowej restrukturyzacji, z czym mamy do czynienia właśnie w kontekście wspomnianego wcześniej Getin Noble Bank S.A.

Autor: dr Rafał Chybiński

Szanowny Użytkowniku!